„Wojna krymska” – wystawa fotografii Rogera Fentona, prekursora fotoreportażu wojennego

Roger Fenton (1819-69) to jeden z najważniejszych i najbardziej wpływowych fotografów połowy XIX wieku. Wystawiał swoje zdjęcia częściej i na większą skalę niż którykolwiek inny fotograf epoki. Jego prace poświęcone pejzażom i architekturze były wysoko cenione i często wskazywane przez krytyków jako punkt odniesienia, do którego powinni aspirować wszyscy fotografowie.

Fenton urodził się w Crimbe Hall, w pobliżu Bury, w hrabstwie Lancashire. Był trzecim synem Johna Fentona – bankiera i posła Rochdale. Studiował na University College w Londynie, uzyskując dyplom w roku 1840. Kontynuował, z przerwami, studia prawnicze, by w 1851 roku zostać wpisanym na listę adwokatów. Wbrew swojemu wykształceniu jego prawdziwym marzeniem było zostać artystą, a dzięki spadkowi po dziadku mógł szkolić się w Paryżu i Londynie. To właśnie gruntowne wykształcenie, a także doświadczenie wyróżniały karierę fotograficzną Fentona spośród wielu współczesnych mu kolegów po fachu.

W tym okresie fotografia przeszła z etapu raczkowania w fazę wczesnej młodości, pełnej nadziei, ambicji i ideałów, a Fenton odegrał istotną rolę w kształtowaniu jej charakteru. Dokonał tego w dwójnasób: po pierwsze, poprzez aktywne uczestnictwo w Towarzystwie Fotograficznym w Londynie, a po drugie, poprzez swoje prace, które były wystawiane w Wielkiej Brytanii i całej Europie. W przeciwieństwie do innych współczesnych mu fotografów, Fenton nigdy nie czuł się ograniczony przez jeden wyraźnie określony gatunek fotografii. Zamiast tego, swobodnie przechodził od portretów do narracji fotograficznej i serii dokumentalnych, przez krajobrazy, prace o tematyce topograficznej czy rozbudowane studia martwej natury. Komercyjnie, jego prace należały do górnej półki i sprzedawane były przez wiodące firmy marszandzkie, przede wszystkim Thomas Agnew&Sons z siedzibą w Manchesterze i Londynie – firmę, która zabezpieczała wyprawę na Krym w 1855 roku.

Pomimo że poruszał się w wielu gatunkach, Fenton pozostał wierny swojemu zamiłowaniu do brytyjskiego krajobrazu i jego historii. Każdego lata fotografował najbardziej cenione ruiny opactw, katedr, zamków oraz romantyczne i literackie skojarzenia. Te prace są dziś uważane za jedne z najlepszych studiów architektonicznych i topograficznych XIX wieku.

W październiku 1862 roku ogłosił, że wycofuje się z fotografii, a cały jego sprzęt fotograficzny oraz zgromadzony materiał, w postaci ponad tysiąca wielkoformatowych negatywów, zostały wystawione na aukcję. Tym zdecydowanym krokiem zamknął raz na zawsze niezwykle istotną i godną uwagi karierę fotograficzną.

„Wojna krymska”

Dla Rogera Fentona wyprawa na Krym przedstawiała rozliczne problemy natury praktycznej i organizacyjnej, szczególnie w roku 1854, kiedy technika mokrej płyty kolodionowej wymagała, aby każdy negatyw był starannie przygotowywany na miejscu. Przeprowadzanie tego procesu było zadaniem skomplikowanym i pracochłonnym, wymagającym dużej zręczności manualnej oraz wszechstronnej wiedzy na temat chemii fotograficznej.

Podobnie jak inni fotografowie epoki, podczas pracy plenerowej Fenton korzystał z przenośnej ciemni, a na swoją wyprawę na Krym zdecydował się zabrać wóz, który pierwotnie należał do handlarza wina. Był to wóz dość obszerny i od czasu, gdy zmienił się w „Wóz Fotograficzny”, zawierał wszystko co trzeba, aby przygotowywać i opracować  negatywy w terenie. Po obu stronach miał okna z żółtego szkła wyposażone w przesłony, a w dach wbudowano kilka cystern, doprowadzających wodę zwykłą i destylowaną. Na końcu znajdował się blat z miskami i tackami do uczulania i wywoływania negatywów. Pozostała przestrzeń wypełniona była półkami i stelażami przeznaczonymi do zabezpieczenia wyposażenia ciemni. Było tam nawet małe składane łóżko, wysuwane spod blatu, podobne do tych, jakie można znaleźć we współczesnych przyczepach kempingowych.

Wyprawa fotograficzna Fentona była wspierana, przynajmniej w części, przez Thomas Agnew&Sons, wiodąca firmę marszandzką z siedzibą w Manchesterze, i odbyła się „Pod Specjalną Pieczą Jej Królewskiej Mości i za zgodą Naczelnego Dowództwa”. Większe znaczenie dla Fentona miały jednak osobiste listy polecające od Księcia Alberta, które pomogły mu uwiarygodnić swoje kwalifikacje wśród dowódców i szefów sztabu na Krymie.

Fenton na pewno spodziewał się, że po przybyciu na Krym spotka na swojej drodze różne trudności i niebezpieczeństwa. W związku z tym na wyprawę zabrał ze sobą swojego asystenta Marcusa Sparlinga, dawnego żołnierza i fotografa, a także chłopca, o którym wiemy tylko tyle, że miał na imię William. Gdy zebrali się na Blackwell Pier w Londynie w dniu 20 lutego 1855 roku, aby rozpocząć podróż, mieli ze sobą 700 szklanych płyt, pięć aparatów i obiektywów, kilka pudeł produktów chemicznych, ramy, misy i tace z gutaperki, zapasy zakonserwowanego mięsa, wino i ciastka, uprząż dla trzech koni i namiot, a wszystko to bezpiecznie zapakowane w trzydzieści sześć dużych skrzyń.

W ramach festiwalu Wschód Kultury – Inne Brzmienia odbędzie się także wykład praktyka i teoretyka fotografii Andrzeja Zygmuntowicza na temat Rogera Fentona i jego twórczości. 

Andrzej Zygmuntowicz – szef Rady Artystycznej ZPAF, wykładowca UW i ASP. Od 1973 roku wystawia swoje prace (dominująca tematyka to dokument i akt) na wystawach indywidualnych, grupowych i zbiorowych. Równolegle publikuje zdjęcia komercyjne w prasie, książkach i wydawnictwach reklamowych. Od 1989 roku zajmuje się edukacją fotograficzną – najpierw wykładał w Wyższym Studium Fotografii ZPAF-CAK, od 1998 roku w Collegium Civitas, a od 2005 roku na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Zygmuntowicz to aktywny organizator działań fotograficznych. Zaczynał w Warszawskim Towarzystwie Fotograficznym (był jego prezesem w latach 1979-85), był prezesem ZPAF w latach 1991-94, a od 1992 do 2003 roku szefował Fundacji Konkurs Polskiej Fotografii Prasowej. Od 2005 roku przewodniczy Radzie Artystycznej Związku Polskich Artystów Fotografików. Zajmuje się także refleksją teoretyczną na temat fotografii, publikując teksty m.in. w Pozytywie, Fotografii, PDF, katalogach wystaw i albumach fotograficznych.

5-9 lipca 2017 – wystawa plenerowa, dostępna bez limitów czasowych – Zaułek Hartwigów

Prezentacja projektu i WYKŁAD Andrzeja Zygmuntowicza – 5 lipca 2017 – godz. 17:00 – Próba Cafe, ul. Grodzka 5a

Wystawę będzie można oglądać do 31 lipca 2017 roku.